Bồn Man – Vương quốc cổ từng nằm trong lãnh thổ Đại Việt hơn 300 năm

Bồn Man – Vương quốc cổ từng nằm trong lãnh thổ Đại Việt hơn 300 năm

Chào mừng các bạn đang đến với kênh Thái Tử Sin TV. Các bạn thân mến.

Bồn Man là một quốc gia cổ từng tồn tại ở khu vực tỉnh Xiêng Khoảng, một phần các tỉnh Hủa Phăn đến Khăm Muộn, ở phía Đông nước Lào, và một phần các tỉnh miền Bắc Trung bộ Việt Nam. Vùng đất này từng bị chi phối, tranh giành bởi nhiều quốc gia lân cận như Đại Việt, Lan Xang, Xiêm La và ngày nay thuộc lãnh thổ Lào. Vùng này từng nằm dưới sự cai trị của Đại Việt từ thời vua Lê Nhân Tông với tên gọi là Trấn Ninh thuộc xứ Nghệ An.

Hôm nay các bạn hãy cùng kênh Thái Tử Sin TV đi tìm hiểu về vương quốc cổ từng thuộc Việt Nam trong hơn 300 năm này nhé ! (1)

Dân tộc Tai Phuan hoặc người Phuan đã di cư từ miền Tây Nam Trung Quốc đến Ai Lao. Vào khoảng cuối thế kỷ 13 họ đã hình thành bộ lạc độc lập sống tập trung ở cánh đồng Chum trên cao nguyên Xiêng Khoảng. (2)

Tiểu quốc Bồn Man của Tai Phuan được thành lập vào khoảng năm 1369 sau khi nhà Nguyên mất quyền kiểm soát ở Vân Nam vào tay nhà Minh - Trung Quốc. Các bộ tộc người Thái ở phía nam Vân Nam giành được cơ hội độc lập trong lãnh thổ họ cư trú. (3)

Ranh giới Bồn Man với phía Bắc, phía Tây và phía Nam là vương quốc Lan Xang, phía Đông là Đại Việt. Ban đầu, khoảng nửa cuối thế kỷ 14, Bồn Man được hợp nhất vào Lan Xang dưới thời vua Phà Ngừm.

Vương quốc Bồn Man được các tù trưởng thuộc dòng họ Cầm cai trị, với thủ đô là Xiêng Khoảng, dân số ước chừng 9 vạn hộ. Tuy nhiên, tiểu quốc Bồn Man đã có một quyền tự chủ cao trước Lan Xang, mặc dù họ phải cống nạp thuế cho Lan Xang (4)

Tháng 7, mùa thu năm 1448. Bồn Man xin nội thuộc Đại Việt dưới triều Hoàng đế Lê Nhân Tông. Triều đình đem đất của Bồn Man đặt làm châu Quy Hợp  xứ Nghệ An và cử quan quân sang, nhưng vẫn cho họ Cầm đời đời làm Phụ đạo. (5)

Năm 1478, Cầm Công thủ lĩnh của Bồn Man liên kết với Lan Xang đem binh quấy nhiễu châu Quy Hợp. Vua Lê Thánh Tông sai các tướng Lê Thọ Vực, Trịnh Công Lệ  đánh quân Bồn Man và Lan Xang. Quân Đại Việt chia làm 5 đạo từ Nghệ An, Thanh Hóa, Hưng Hóa đã đánh thắng và đuổi quân địch tới tận lưu vực sông Mê Kông giáp với Miến Điện ngày nay. (6)

Theo Việt Nam sử lược thì sau khi Cầm Công bị giết, vua Lê Thánh Tông đã sáp nhập lãnh thổ Bồn Man vào Đại Việt, đặt tên là Phủ Trấn Ninh và giao cho một người họ hàng của Cầm Công là Cầm Đông làm Tuyên úy Đại sứ và đặt các quan cai trị như trước.  (7)

Vào năm 1735-1739 thời Lê Ý Tông, Trấn Ninh  bị một hoàng thân nhà Lê là Lê Duy Mật chiếm cứ. Tù trưởng Trấn Ninh là Cầm Hương bị bắt giam . Trịnh Sâm đã điều quân sang đánh dẹp Lê Duy Mật, lập lại Trấn Ninh và giao cho cháu Cầm Hương là Cầm Uẩn làm tù trưởng. Đến cuối thế kỷ 18 vương quốc Xiêm La đã hình thành và lớn mạnh, Trấn Ninh lại trở thành một chư hầu của Xiêm, nhưng vẫn triều cống Đại Việt. (8)

Thời nhà Tây Sơn , các tù trưởng Trấn Ninh, theo Xiêm La và Vạn Tượng chống lại nhà Tây Sơn. Năm 1791, Trần Quang Diệu mang 3 vạn quân sang Trấn Ninh bắt được các tù trưởng Thiệu Kiểu, Thiệu Đế của Trấn Ninh. (9)

Thời nhà Nguyễn,vua  Gia Long đem đất Trấn Ninh cắt về cho vương quốc Vạn Tượng của A Nỗ. Sự việc này được chép ngắn gọn trong Khâm định Việt sử Thông giám cương mục:

“

Trấn Ninh: Đất Bồn Man xưa, hồi đầu triều Lê, họ Cầm nối nhau làm phụ đạo; đến Lê Thánh Tông chia đất này lập ra làm phủ Trấn Ninh, quản lãnh 7 huyện: Kim Sơn, Thanh Vị, Cảnh Thuần, Quang Minh, Minh Quảng, Quang Lang và Tư Thuận, cho họ Cầm nối đời làm tù trưởng. Cuối năm Vĩnh Hựu (niên hiệu Lê Ý Tông 1735-1739), Lê Duy Mật chiếm cứ, đến năm Cảnh Hưng thứ 31 (1770) mới dẹp yên được, lại cho họ Cầm được nối đời quản trị. Bản Triều, năm Gia Long thứ nhất (1802) đem đất ấy phong cho nước Vạn tượng. (10)

Như vậy sau hơn 300 năm thuộc về lãnh thổ Đại Việt dưới thời nhà Hậu Lê và nhà Tây Sơn, Trấn Ninh đã bị cắt cho nước khác. Xét về diện tích, đây là lần bị mất lãnh thổ lớn thứ 2 trong lịch sử Việt Nam, chỉ đứng sau việc Tự Đức cắt Nam Kỳ lục tỉnh cho thực dân Pháp. Xét về nguyên nhân thì lần mất lãnh thổ này là đáng tiếc nhất, chỉ vì Gia Long muốn lôi kéo vương quốc Vạn Tượng nên tự cắt đất chứ không phải vì bị quân đội nước ngoài xâm chiếm. (11)

Khi Chiêu Xanh, tù trưởng Trấn Ninh chết, A Nỗ không lập con Chiêu Xanh là Chiêu Nội lên.Vì vậy Chiêu Nội thù A Nỗ, rồi sau đó chạy sang phủ Trà Lân xứ Nghệ để xin nội thuộc lại Đại Nam dưới thời vua Ming Mạng. (12)

Đại Nam Thực Lục ghi lại sự kiện vương quốc Vạn Tượng diệt vong và Minh Mạng ra lệnh lấy lại phủ Trấn Ninh như sau:

Trấn Ninh vốn là bờ cõi cũ của ta, xưa đức Tiên đế đem cho Vạn Tượng, không tính đến tiết nhỏ. Nay A Nỗ xiêu dạt, tù trưởng đất ấy không có chỗ nương tựa, lại đem đất ấy dâng ta, thế là ta không mất một mũi tên mà được người xa thần phục, kinh lược như thế là có tiếng giỏi. Vả lại đất ấy hiểm yếu, đời Lê trước Lê Duy Mật chiếm giữ hơn 30 năm, nhà Lê không làm gì được, hình thế vững chắc như thế đấy. Nay lại về ta, thực đủ san phẳng sào huyệt của kẻ gian mà thêm phên giậu mạnh cho nước nhà” (13)

Đến khi A Nỗ chống lại nước Xiêm, bị vua Xiêm là Rama III sai Chao Phraya Bodin Decha đánh cho thua chạy sang Nghệ An, qua Trấn Ninh bị Chiêu Nội bắt nộp cho Xiêm năm 1828. Chiêu Nội bị vua Minh Mạng khép tội chết vì hành động này.

Sau khi giết Chiêu Nội, nhà Nguyễn cử quan Việt sang cai trị Trấn Ninh. Năm 1823, nhà Nguyễn đặt thêm huyện Liêm (14)

Tháng 3/1832, nổ ra cuộc khởi nghĩa của hơn 200 binh lính Trấn Ninh, do Trần Tứ và Đỗ Bắc lãnh đạo, nổi dậy chống nhà Nguyễn và liên kết với cuộc khởi nghĩa của Lê Duy Lương. Những năm 1833-1834, trong chiến tranh Việt-Xiêm, người Thái tấn công Đại Nam, một trong các hướng là qua ngả Trấn Ninh. Đất Trấn Ninh bị người Thái lấn dần. Khi người Pháp thành lập Liên bang Đông Dương, năm 1893, đã dựa theo địa hình và cắt tỉnh  Hủa Phăn và Xiêng Khoảng trước thuộc Trấn Ninh của Đại Việt giao về lãnh thổ Lào.

Các bạn thân mến. Chương trình hôm nay đến đây là tạm dừng. Nếu các bạn thấy hay thì hãy đăng ký, chia sẻ và bấm chuông để nhận được các video mới nhất nhé. Xin chào và hẹn gặp lại các bạn trong các chương trình lần sau ! (15)