Thân cảnh Phúc – tướng quân nhà Lý, anh hùng dân tộc Tày trong kháng chiến chống nhà Tống

Chào mừng các bạn đang đến với kênh Thái Tử Sin TV. Các bạn thân mến. Trong quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, các đồng bào anh em đã cùng nhau đoàn kết, chung lưng đấu cật với nhau, chống lại quân thù. Tiểu biêu trong số đó là một người con của dân tộc Tày, vị tướng quân thời nhà Lý tên là Thân Cảnh Phúc, người đã có công lớn trong kháng chiến chống quân Tống xâm lược.

Hôm nay các bạn hãy cùng kênh Thái Tử Sin TV đi tìm hiểu về vị anh hùng có biệt danh là “phò mã áo chàm” này nhé ! (1)

Thân Cảnh Phúc (1030 - 1077), biệt danh Phò mã Áo chàm, là tù trưởng động Giáp châu Lạng tức châu Quang Lang , Lạng Sơn). Ông sinh ra trong gia đình nhiều đời làm thổ mục ở Động Giáp (nay là một phần phía Nam tỉnh Lạng Sơn và một phần phía Bắc của tỉnh Bắc Giang). Ông là người dân tộc Tày, vốn gốc họ Giáp, sau lấy công chúa Thiên Thành nhà Lý, được vua nhà Lý đổi sang họ Thân và phong chức Tri châu. (2)

Thời nhà Lý, triều đình rất coi trọng việc thắt chặt các quan hệ với tù trưởng các dân tộc thiểu số, đặc biệt là vùng biên giới phía Đông Bắc giáp với nhà Tống. Các tù trưởng họ Giáp, ở động Giáp ngay từ thời vua Lý Thái Tổ đã liên kết với triều đình nhà Lý bằng các mối quan hệ gia tộc, thường được lấy công chúa nhà Lý. Từ thời ông của Thân Cảnh Phúc đến đời của ông đã có 3 đời liên tiếp lấy công chúa nhà Lý. Các tù trưởng động Giáp-phò mã nhà Lý này cũng ra sức phò tá triều đình, tạo nên một vùng biên cương ổn định phía bắc giáp nhà Tống. Ông nội của Thân Cảnh Phúc là Giáp Thừa Quý thời đứng đầu động Giáp được vua Lý cho lấy con gái và đổi sang họ Thân bằng việc ban thêm cho một nét chữ vào chữ Giáp (甲), để trở thành chữ Thân (申).Giáp Thừa Quý được đổi tên thành Thân Thừa Quý.Từ đó, dân động Giáp phần nhiều mang họ Thân để ghi ơn vua, đây có thể được xem là một trong những nguồn gốc của họ Thân ở Bắc Giang và ở Lạng Sơn. (3)

Cha đẻ của Thân Cảnh Phúc, là Thân Thiệu Thái  khi làm chủ động Giáp, năm 1029, triều vua Lý Thái Tông, đã được vua gả công chúa Bình Dương cho làm Phò mã.

Năm 1059, vua Lý Thánh Tông đi săn ở vùng Nam Bình thuộc châu Lạng, nhân đó ngự giá đến nhà Thân Cảnh Phúc.

 Năm 1066, Thân Cảnh Phúc được vua Lý Thánh Tông gả con gái là công chúa Thiên Thành.

Sau khi được làm Phò mã, Thân Cảnh Phúc được phong làm Châu mục Lạng Châu. (4)

Năm 1070, quân Tống ồ ạt kéo xuống biên giới, lăm le xâm lược Đại Việt; bằng thủ đoạn nham hiểm, đã mua chuộc được nhiều thủ lĩnh sát biên giới, riêng chỉ có Thân Cảnh Phúc không chịu khuất phục.

Trước nguy cơ đất nước bị xâm lược, Lý Thường Kiệt đã chủ động tiến công trước để phá kế hoạch của Nhà Tống. (5)

Năm 1075, Thân Cảnh Phúc cùng các tù trưởng Vi Thủ An, Tông Đản, Lưu Kế Tông, Hoàng Kim Mãn chỉ huy bộ binh đánh thẳng lên thành Ung Châu, phối hợp với đạo quân thái uý Lý Thường Kiệt đi bằng đường thuỷ tấn công Liêm Châu, tiêu diệt quân nhà Tống đang chuẩn bị xâm lược nước Đại Việt. (6)

Mùa xuân năm 1077, 30 vạn quân Tống do Quách Quỳ và Triệu Tiết chỉ huy, theo đường ải Nam Quan Lạng Sơn ồ ạt tấn công Đại Việt .  Trước thế mạnh ban đầu của quân Tống và các thủ đoạn ly gián, mua chuộc, dụ dỗ của nhà Tống, các tuyến phòng thủ miền núi do các tù trưởng phụ trách đã thất thủ và một số tù trưởng hàng giặc. Đó là trường hợp Lưu Kỷ ở Quảng Nguyên, Hoàng Kim Mãn ở Môn Châu. (7)

Tới khu vực ải Chi Lăng, quân Tống gặp sự kháng cự quyết liệt của dân quân động Giáp do Thân Cảnh Phúc chỉ huy. Cánh quân của Phò mã Thân Cảnh Phúc ở Lạng Châu phải đương đầu với đạo quân chủ lực của Quách Quỳ và đã chiến đấu rất dũng cảm. Quân Tống từ Tư Minh, Bằng Tường tiến vào châu Quang Lang , Lạng Sơn), bị chặn đánh quyết liệt ở ải Quyết Lý bởi tiền quân của Thân Cảnh Phúc và một bộ phận quân triều đình, có voi chiến yểm trợ.  (8)

Sau khi vượt qua ải Quyết Lý, quân Tống chiếm được trị sở châu Quang Lang. Phía trước quân Tống là đoạn đường hiểm trở, len giữa núi rừng, phía tây là vách núi đá vôi dựng đứng của dãy Bắc Sơn . Con đường chính đi qua ải Giáp Khẩu tức ải Chi Lăng, là nơi mà năm 981, tướng Hầu Nhân Bảo đã bị phục binh nhà Tiền Lê tiêu diệt. Tai đây quân của triều đình cùng với quân bản bộ của Phò mã Thân Cảnh Phúc bố trí mai phục sẵn. Quách Quỳ dò biết phục binh của nhà Lý nên sai tướng Tu Kỷ dùng kỵ binh theo đường tắt vòng về phía tây, qua Vạn Linh (thuộc huyện Chi Lăng giáp huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn) tiến xuống bờ bắc thượng lưu sông Cầu , Thái Nguyên. Một bộ phận của cánh quân Tống này tiến sang phía tây uy hiếp mặt nam ải Giáp Khẩu. Quân đội nhà Lý phải rút lui về phía đông nam để hợp lực bảo vệ phòng tuyền Như Nguyệt. Riêng đội quân của Phò mã Thân Cảnh Phúc vẫn ở lại tiếp tục cuộc chiến đấu tiêu hao quân địch. (9)

Trước thế tấn công ồ ạt của đối phương, Thân Cảnh Phúc phải cho dân quân động Giáp rút lui vào rừng núi để bảo toàn lực lượng. Sau khi rút lui, Thân Cảnh Phúc cùng các tù trưởng khác là: Sầm Khánh Tuân, Nùng Trọng Linh,... tổ chức dân binh Động Giáp dùng chiến thuật du kích tiêu hao sinh lực quân Tống, quấy rối vùng sau lưng của chúng, góp phần làm chậm sức tiến của quân Tống, giúp cho quân đội chính quy của nhà Lý do Lý Thường Kiệt chỉ huy chặn được quân Tống tại phòng tuyến sông Như Nguyệt.(10)

Trong vùng tạm chiếm, ông thực hiện vườn không nhà trống, địch đến ông "cho dân rút hết vào rừng, chỉ để một vài người ốm yếu ở nhà", giặc phải thừa nhận: "Lưu Kỷ, Thân Cảnh Phúc đều cầm cường binh". Chúng nhận xét về Thân Cảnh Phúc và đội dân binh giàu lòng yêu nước, chiến đấu gan dạ của ông: "Thấy quân Tống đi lẻ loi thì ra giết chết hoặc bắt về. Người đó quả là một vị thiên thần". (11)

 Vùng động Giáp nằm trên con đường giao thông bộ thuận lợi nhất giữa Đại Việt và đất Tống. Đây là con đường trạm dịch, đường sứ giả qua lại, nối liền Ung Châu với Thăng Long. Quân Tống ở bắc sông Như Nguyệt phải giữ con đường huyết mạch này để thường xuyên liên lạc với triều đình qua Ung Châu và để vận chuyển tiếp tế lương thực cho quân viễn chinh. Hoạt động của Thân Cảnh Phúc hẳn gây cho đối phương nhiều khó khăn và góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến (12)

Trong một trận chiến ở vùng Lục Ngạn, Thân Cảnh Phúc tử trận.

Sau hai tháng phòng ngự, kìm chân quân Tống ở bờ bắc sông Như Nguyệt, quân dân ta dồn địch vào tình thế khốn quẫn mà tướng Tống cũng phải thừa nhận:
"Lương ăn của chín đạo quân đã cạn. Lúc ra đi quân có 10 vạn, phu có 20 vạn. Vì nóng nực và lam chướng, quân phu đã chết mất quá nửa rồi, còn non nửa cũng đều ốm" . (13)
Vào cuối mùa xuân 1077, quân ta mở cuộc phản công lớn trên phòng tuyến Như Nguyệt, "ban đêm sang sông đánh úp, đại phá quân giặc, quân Tống 10 phần chết đến 5, 6" Trên cơ sở thắng lợi đó, nhà Lý đưa ra giải pháp giảng hòa để mở đường rút lui cho nhà Tống. Quân Tống rút lui đến đâu, quân ta đuổi theo thu hồi đất đai đến đấy, chỉ trừ châu Quảng Nguyên thì đến năm 1079, nhà Tống cũng phải trao trả lại cho Đại Việt (14)

Các bạn thân mến. Trong thắng lợi oanh liệt của kháng chiến chống Tống năm 1075 - 1077, lịch sử cần ghi nhận công lao và cống hiến to lớn của các tù trưởng cùng với các dân tộc thiểu số miền núi rừng biên cương phía bắc, trong đó nổi bật lên vai trò của dân tộc Tày vùng động Giáp với ba đời Phò mã Châu mục Lạng Châu của Thân Thừa Quý, Thân Thiệu Thái và nhất là Thân Cảnh Phúc.

Hy vọng trong công cuộc công nghiệp hóa hiện đại hóa của đất nước hiện nay, các dân tộc anh em sẽ cùng nhau tiếp tục đoàn kết, để xây dựng một nước Việt Nam hùng cường, sánh vai cùng các bè bạn năm châu trên thế giới.

Chương trình hôm nay đến đây là tạm dừng. Nếu các bạn thấy hay thì hãy đăng ký, chia sẻ và bấm chuông để nhận các video mới nhất nhé.

Xin chào và hẹn gặp lại các bạn trong các chương trình lần sau ! (15)